Raksha bandhan [rakṣā bandhan] staat vandaag de dag bekend als hoogtijdag om de band tussen broers en zussen te vieren, maar deze hoogtijdag kan vanuit een breder perspectief worden benaderd.
Tithi
shraavana shukla purnima [śrāvaṇa śukla pūrṇimā]
Achtergronden
Raksha bandhan (letterlijk: “band van bescherming”) kent verschillende achtergronden:
Yamuna [Yamunā], de zus van Yama, bond haar broer op elke shraavana purnima een raakhi [rākhī], beschermkoord. Yama was hier zo erg van onder de indruk, dat hij verklaarde dat degene die een raakhi om zou krijgen van zijn zus onsterfelijk zou worden. Sindsdien binden zussen hun broers een raakhi en bidden zij voor hun lange leven. Broers zegenen hun zus met de belofte dat ze er altijd voor haar zullen zijn en haar altijd zullen beschermen.
De legende luidt dat de machtige demonenkoning Bali een groot devoot was van Vishnu [Viṣṇu]. Wanneer Indra Bali niet aankon, ging Hij naar Vishnu om hulp te vragen. Vishnu stuurde Bali naar de onderwereld. Vishnu beloofde Bali hierbij dat Hij in het koninkrijk van Paataala [Pātāla] zou verblijven om deze te beschermen. Lakshmi [Lakṣmī] wilde Vishnu terug hebben in Vaikuntha [Vaikuṇṭha] (zijn woonplaats) en ging vermomd als braahmana-vrouw [brāhmaṇa] naar Bali. Daar vroeg ze om een schuilplaats totdat haar man zou terugkomen van een belangrijke taak. Bali deed haar deze gunst. Met het verblijf van Lakshmi gebeurden allerlei gunstige dingen; vreugde en rijkdom kwamen de woonplaats van Bali binnen. Op de shraavana purnima bond Lakshmi Bali een raakhi en bad voor zijn welzijn. Bali was zeer geraakt en accepteerde Haar als zijn zus. Ze mocht ook een wens doen aan hem. Nu liet Ze haar ware vorm zien en zei dat Ze haar echtgenoot terug in zijn woonplaats wilde hebben. Bali bracht haar wens in vervulling.
Indra Deva was verslagen door een asura (‘demon’) en verloor daardoor zijn koninkrijk. Indraani [Indrānī] (de vrouw van Indra) bad daarom tot Vishnu en Hij adviseerde haar om een beschermkoord te binden om Indra’s pols. Indraani bond Indra een rakhi. Dit resulteerde in Indra’s overwinning op de demon en daarmee wederom de heerschappij over het eigen rijk.
Ook in historische verhalen zien we raksha bandhan terugkomen. Tijdens de invasie van Alexander de Grote bond zijn vrouw koning Puru (een machtige koning met wie Alexander te maken had) een raakhi en claimde zich zijn zus, zodat hij Alexander niets zou doen. In de Middeleeuwen stuurden de koninklijke dames de Rajputs [rājaput] een raakhi als ze hulp nodig hadden en dan kwamen zij hen helpen.
Raksha bandhan is dus niet alleen een hoogtijdag voor broers en zussen, maar voor iedereen. Het moest voorzien in de basisbehoefte van bescherming en benadrukt daarmee het belang van vrede en broederschap.
Rituelen
De zus zet een tilaka van chandana [candana] op het voorhoofd van de broer, doet zijn aarti [āratī], bindt een raakhi om zijn rechterpols en reciteert ondertussen een mantra. Ze bidt voor zijn welzijn en voert hem een zoet hapje. De broer wenst zijn zus ook een goed leven en belooft plechtig zijn zus altijd te beschermen. De broer geeft zijn zus een presentje. Het cadeautje is een erkenning van zijn liefde voor zijn zus, een herinnering van hun samenzijn en een symbool van zijn belofte.
Raksha bandhan is niet alleen een broer-zusfeest; iedereen mag een rakhi worden gebonden. Raksha bandhan is in principe een dag waarop we stilstaan bij de eenheid tussen mensen. In oude verhalen zien we vaak dat er wordt gesproken van een beschermingsband tussen broer en zus, maar we zien ook een verhaal waarbij de hofdames de Rajputs een rakhi stuurden om om bescherming te vragen. Raksha bandhan is van origine geen broer-zusfeest, maar kan dus breder worden getrokken. In delen van de Indiase deelstaat Rajasthan zien we bijvoorbeeld dat niet alleen de broer een rakhi wordt gebonden, maar ook de schoonzus, omdat zij de wederhelft is. Dit kan en mag absoluut. Ook aan zussen mag een raakhi worden gebonden. Het is alleen een traditie van de mens dat het een broer-zusfeest is geworden. Oorspronkelijk kan een ieder een rakhi worden gebonden. Dit doen we ook bij puja’s [pūjā] met de raksha sutra [rakṣā sūtra] (het rode koord dat je om je pols krijgt bij bijvoorbeeld puja’s).
De raksha bandhan mantra:
ॐ येन बद्धो बली राजा दानवेन्द्रो महाबलः।
तेन त्वामनुबध्नामि रक्षे मा चल मा चल॥
ॐ yena baddho balī rājā dānavendro mahābalaḥ.
tena tvām-anu-badhnāmi rakṣe mā cala mā cala.
Zoals de grote sterke heerser van de demonen, koning Bali, werd gebonden; een zelfde soort koord bind ik jou. O bescherming, wankel niet, wankel niet.