De eerste dag van Divali [Divāli] is Dhana Trayodashi [Dhana Trayodaśī], ook wel Dhanteras genoemd. Dhana betekent rijkdom en trayodashi is de dertiende tithi (“hindoedag”) na volle of nieuwe maan. Dhana kan ook wel naar Dhanavantari verwijzen, de grondlegger van de Ayurveda die tijdens het karnen van de melkoceaan is verschenen. Tevens verwijst dhana naar de rijkdom en juwelen die de jonge schoondochter van koning Hima in het hele huis verspreidde, zodat alle lichten die zij in het huis brandde zouden weerspiegelen en de dood op afstand zou blijven. Zo heeft zij haar echtgenoot – over wie was voorspeld dat hij op deze dag zou komen te overlijden door een slangenbeet – gered van de dood.

Tithi

Ashvina krishna trayodashi [aśvina kṛṣṇa trayodaśī]

Achtergrond

Volgens een voorspelling aan de hand van zijn janma kundali [janma kuṇḍalī] zou de 16-jarige zoon van koning Hima op de vierde dag van zijn huwelijk sterven door een slangenbeet. Toch huwde hij, terwijl zijn toekomstige vrouw hiervan wist. Zij was ervan overtuigd dat ze hem kon beschermen van de dood. Op de vierde dag van hun huwelijk liet de vrouw haar echtgenoot niet slapen. Ze maakte overal in het huis diya’s [diyā] (lichtjes) aan en plaatste overal sieraden, gouden en zilveren munten en andere juwelen, zodat het licht overal weerspiegelde. Daarna hield ze haar man bezig met allerlei liederen en verhalen, zodat hij wakker zou blijven. In zijn slaap zou hij kwetsbaarder zijn.

Toen Yamaraaja [Yamarāja], de Heer van de dood, daar aankwam in de vorm van een slang, werden zijn ogen verblind door de vele lichten. Hierdoor kon hij niet in de kamer van de prins komen. Hij klom op de stapel sieraden en zat daar de hele nacht te luisteren naar de liederen. In de ochtend ging hij stilletjes weg. Zo heeft de jonge vrouw haar man gered van de dood. Sindsdien wordt er op deze dag licht geofferd aan Yamaraaja. Dit noemen we “Yama deep daan” [Yama dīpa dāna]. We ontsteken een grote diya aan de zuidkant (te vinden met een kompas of kompas-app voor je smartphone) van ons huis en bidden voor het welzijn van onze dierbaren, zodat Yama op afstand blijft en niemand met zich meeneemt. Ook worden vele lichten ontstoken in het huis.

Gerelateerd: karnen van de melkoceaan

Rituelen

Op de dag van Dhana Trayodashi wordt vaak Vishnu vereerd, omdat Hij op deze dag als het ware de wereld heeft gered (tijdens het karnen van de melkoceaan). Omdat veel mensen Dhana Trayodashi zien als de dag van rijkdom (dhana betekent rijkdom) wordt vaak ook wel Lakshmi vereerd in de gedaante van Dhana Lakshmi. Dit vereren kan gepaard gaan met vasten. Vasten is een manier om onthechting en onthouding te beoefenen. We passen ons eetpatroon (tijdelijk) aan door ons te beperken tot voedsel dat reiner is en dus een gunstigere werking heeft op onze geest. Sommige mensen beperken zich zelfs tot puur water en fruit of eten zelfs helemaal niets.

Als rituelen offeren de meeste mensen zuivere spijzen en bloemen. Bij het offeren reciteren we de mantra herhaaldelijk. De meest gebruikte mantra hierbij is “aum namo naaraayanaaya” [ॐ namo nārāyaṇāya] voor Vishnu en “aum shreem lakshmyai namah” [ॐ śrīṃ lakṣmyai namaḥ] voor Lakshmi. We vereren Vishnu en Lakshmi middels puja [pūjā] en/of havana. Soms wordt ook de eigen japa mala [japa mālā] om of op de beelden van Vishnu en Lakshmi geplaatst voordat we Ze vereren of raken we het beeld even aan met de japa mala nadat we Hen (apart) middels de beelden hebben vereerd. Vervolgens doen we mantra jaapa [mantra jāpa] met de mala met meestal de zojuist genoemde mantra. Verder worden Vishnu en Lakshmi vereerd middels rituelen, gebeden, lofzangen, offers en mantrarecitatie. Ook worden er vele lichtjes aangemaakt in en rondom het huis, zodat Yamaraaja buiten blijft. In Nederland en Suriname wordt traditiegetrouw één diya met sesamolie of mosterdolie gebrand aan de zuidkant van het huis, de Yama Deep. Bij het branden van deze diya hoort de volgende mantra te worden gereciteerd:

ॐ मृत्युना दण्डपाशाभ्यां कालेन श्यामया सह।
त्रयोदश्यां दीपदानात्‌ सूर्यजः प्रीयतां मम॥ – स्कन्द पुराण

ॐ mṛtyunā daṇḍapāśābhyāṃ kālena śyāmayā saha.
trayodaśyāṃ dīpadānāt sūryajaḥ prīyatāṃ mama. – Skanda Purāṇa

Moge de zoon van Surya (Yama) tevreden zijn met mijn diya-offer op de dag van trayodashi, zodat hij zich ontdoet van de dood, het doodswapen, zijn stok en de tijd van de dood.

In de meeste mandirs wordt Dhana Trayodashi niet gevierd.